Kim byli Dąbrowszczacy? - konferencja w MIIWŚ

Trzydniowa Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Dąbrowszczacy w trzech odsłonach: wojna domowa, II wojna światowa, PRL” odbędzie się 26, 27 i 28 czerwca br. w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Weźmie w niej udział ponad trzydziestu pracowników naukowych, m.in. z Hiszpanii i z Rosji.

Na Przymorzu jest ul. Dąbrowszczaków. Nazwa wydaje się swojsko brzmiąca. Jednak dotyczy kondotierów walczących po stronie Frontu Ludowego w Hiszpanii. Niewątpliwie bitnych i odważnych bojowników, ale sprawy rozpowszechnienia bolszewizmu.

Jako jednostka bojowa powołani zostali w lipcu 1936 roku, gdy grupa emigrantów politycznych oraz uczestników międzynarodowej spartakiady robotniczej w Barcelonie wstąpiła do katalońskiej milicji republikańskiej i wraz z Centurią im. Ernsta Thälmanna wymaszerowała na front aragoński.
Czego bronili i o co walczyli „Dąbrowszczacy”?

Wcześniejszy, pięcioletni, okres rządów republikanów (lata 1931-1936) zamienił Hiszpanię w kraj chaosu. „Republikę” wspierał czołgami i lotnictwem Związek Sowiecki. Józef Stalin słał swoich doradców. Przy okazji pozyskując drogą „ekspropriacji” skrzynie ze złotem skarbu Hiszpanii.
W 1931 roku biskup Toledo, prymas Hiszpanii, został skazany na banicję. Pięć lat później komuniści, wpierani przez anarchistów i socjalistów pod wodzą Largo Caballero, zdobyli całkowitą władzę i w lutym 1936 roku stworzyli Frente Popular – Front Ludowy

Hiszpania celebrowała koniec demokracji. Mnożyły się napady, masowe plądrowanie i profanowanie kościołów, mordy księży, gwałty i mordy na zakonnicach, zabójstwa świeckich katolików.

Przez czas prześladowań obiecywano duchownym darowanie życia pod warunkiem wyrzeczenia się wiary – a nie odnotowano żadnego przypadku apostazji.

W takiej atmosferze Brygady Międzynarodowe ściągały awanturników ze wszystkich stron świata. Do Hiszpanii spłynęło ponad 50 tys. brygadierów. Znaleźli się wśród nich sowiecki kondotier pułkownik Karol Świerczewski „Waler”, późniejszy jugosłowiański dyktator Josip Broz „Tito”, anarchiści, jak George Orwell (walczył w milicji POUM, a doświadczenia z wojny opisał następnie w „W hołdzie Katalonii”, wynaturzenia rewolucji w „Folwarku zwierzęcym”, a zagrożenia totalitarne w „1984”).

Zaczął się terror jakiego Hiszpania nie znała. Szalała Wojskowa Służba Dochodzenia pod nadzorem sowieckiego GPU oraz hiszpańska „CzeKa” wzorowana i nadzorowana przez NKWD. Komintern słał do Madrytu i Barcelony agentów.

Polityczny opór Frontowi Ludowemu stawiła Falanga Española Jose Antonia Primo de Rivery (rozstrzelany przez komunardów 20 listopada 1936 roku w Alicante) – Caídos por Dios y por España.

W tym czasie w Barcelonie emigranci, wspólnie z przybyłą z Paryża grupą Polaków ze Stanisławem Matuszczakiem, Stanisławem Ulanowskim ps. „Bolek” i Antonim Kochankiem, utworzyli oddział ciężkich karabinów maszynowych nadając mu imię gen. Jarosława Dąbrowskiego w składzie tzw. kolumny „Libertad”. Prawda, że walczyli mężnie, jak desperaci – to należy im przyznać. Ale nie w polskim interesie, ale Kominternu i rewolucji bolszewickiej. Brygada była organizowana i nadzorowana przez Komintern i NKWD.

Pod koniec października 1936 roku grupa im. gen. Dąbrowskiego została skierowana do miejscowości Albacete, gdzie rozpoczęto tworzenie brygad międzynarodowych i gdzie było dowództwo brygad. Od listopada 1936 roku batalion „Dąbrowszczaków” został włączony w skład XIII brygady międzynarodowej gen. „Lukacsa” Máté Zalka.

28 grudnia 1936 roku batalion został przerzucony pod Guadalajarę z zadaniem opanowania ważnego węzła drogowego Madryt – Saragossa oraz Madryt – Sigüenza i odcięcia wojskom rebelianckim walczącym pod Madrytem dróg do baz zaopatrzeniowych. Batalion w czasie bitew odparł wszystkie ataki. Za to 1 maja 1937 roku otrzymał sztandar od KC Komunistycznej Partii Polski.

Program konferencji:
26 czerwca
Otwarcie konferencji, powitanie zgromadzonych gości – przedstawiciele Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku oraz Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku [9.00–9.30]
Wojna domowa w Hiszpanii – aspekty międzynarodowe

dr Pablo de la Fuente de Pablo (Katolicki Uniwersytet Lubelski) – Droga do wojny. II republika hiszpańska 1931-1936 [referat w języku angielskim] (9.30–9.50)

prof. Adam Wielomski (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego) – Heterogeniczność obozu narodowego (9.50–10.10)

dr hab. Tadeusz Miłkowski (Uniwersytet Warszawski) - Frankistowskie prześladowanie kleru i polityków katolickich podczas wojny domowej i bezpośrednio po niej na tle prześladowań religijnych tego okresu (10.10–10.30)

dr Bartosz Kaczorowski (Uniwersytet Łódzki) – "Przyjazna, ale podejrzliwa". Portugalia Antónia de Oliveiry Salazara wobec Hiszpanii narodowej w latach 1936-1939 (10.30–10.50)

Organizacja Brygad Międzynarodowych cz.1
dr Mariusz Krzysztofiński (OBBH IPN Rzeszów) – Front ludowy jako nowa metoda działania Kominternu (12.00–12.20)

dr hab. Paweł Skibiński (Uniwersytet Warszawski) – Brygady Międzynarodowe i ich znaczenie na tle hiszpańskiej wojny domowej (12.20–12.40)
Mikołaj Kwiatkowski (Uniwersytet Warszawski/Archiwum Archidiecezji Warszawskiej) – Prozopografia środowiska dąbrowszczaków w świetle akt AAN (12.40–13.00)

13.00–13.30 – dyskusja

Organizacja Brygad Międzynarodowych cz. 2
dr Paweł Libera (BBH IPN) – Funkcjonariusze Komunistycznej Partii Polski w Hiszpanii (14.30–14.50)

Anna Kanarska (Instytut Słowianoznawstwa Rosyjskiej Akademii Nauk) – Sytuacja w międzynarodowych oddziałach armii republikańskiej w świetle doniesień kierowanych do Moskwy przez polskich interbrygadzistów [referat w języku rosyjskim] (14.50–15.10)

Magdalena Gibiec (Uniwersytet Wrocławski) – Ukraińscy ochotnicy w szeregach dąbrowszczaków – Kompania im. Tarasa Szewczenki w świetle dotychczasowych badań (15.10–15.30)

dr hab. Dariusz Jeziorny (Uniwersytet Łódzki) – Hiszpańska wojna domowa widziana oczami brytyjskich ochotników (1936-1939) (15.30-1

Wojna domowa w Hiszpanii w prasie i publicystyce

5.50)

Dawid Zagził (Delegatura IPN Olsztyn) – Polskojęzyczna prasa Brygad Międzynarodowych. Wybrane aspekty (16.30–16.50)

dr hab. Grzegorz Berendt (Muzeum II Wojny Światowej/Uniwersytet Gdański) – Żydowscy narodowcy o rodakach w brygadach międzynarodowych na łamach pisma >Hajnt< (1936-1939) (16.50–17.10)

dr hab. Karol Sacewicz (Delegatura IPN Olsztyn) – Wojna domowa w Hiszpanii i działalność Brygad Międzynarodowych w świetle publicystyki antykomunistycznej w II RP (17.10–17.30)

dr Maciej Korkuć (OBUWiM IPN Kraków) – Oblicze polityczne XIII Brygady Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego w świetle pisma "Dąbrowszczak" (17.30–17.50)

27 czerwca
II Rzeczpospolita a wojna domowa w Hiszpanii
dr Jan Stanisław Ciechanowski (Wydział Artes Liberales Uniwersytet Warszawski) – Władze Rzeczypospolitej Polskiej wobec hiszpańskiej wojny domowej (1936-1939) i udziału w niej »dąbrowszczaków« (9.00–9.20)

dr hab. Robert Majzner (Akademia Jana Długosza w Częstochowie) – Wojna domowa w Hiszpanii a bezpieczeństwo Rzeczypospolitej w analizach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego (9.20–9.40)

Wojciech Grott (Muzeum II Wojny Światowej) – Obraz hiszpańskiej wojny domowej w przedwojennej prasie pomorskiej (9.40–10.00)

Maciej Żuczkowski (BBH IPN) – Polska Partia Socjalistyczna a wojna domowa w Hiszpanii (10.00–10.20)

Polscy ochotnicy po zakończeniu wojny domowej

dr Carles Braso Broggi (Otwarty Uniwersytet Katalonii), dr Olga Glondys (Uniwersytet Autonomiczny w Barcelonie) – Polscy interbrygadziści i koniec wojny domowej w Hiszpanii w świetle relacji dr. Samuela Flato [referat w języku angielskim] (11.30–11.50)

dr Aneta Nisiobęcka (Archiwum IPN) – Francja wobec problemu uchodźców hiszpańskich w latach 1938 – 1940 r. (referat na podstawie materiałów z archiwów departamentalnych Francji) (11.50–12.10)

dr hab. Janusz Wróbel (OBBH IPN Łódź) – Dąbrowszczacy w Chinach 1939-1945 (12.10–12.30)

prof. Mikołaj Iwanow (Uniwersytet Opolski) – Bolesław Mołojec – zaufany człowiek Stalina? (12.30–12.50)

Dąbrowszczacy w Polsce Ludowej
Cz. 1. W służbie partii i bezpieki
dr hab. Mirosław Szumiło (BBH IPN/Uniwersytet im. Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie) – Dąbrowszczacy w elicie PPR i PZPR (14.30–14.50)

dr Daniel Czerwiński (OBBH IPN Gdańsk) – Dąbrowszczacy w aparacie bezpieczeństwa Polski Ludowej. Próba wstępnego ujęcia zjawiska (14.50–15.10)

prof. Mirosław Golon (IPN Gdańsk/Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) – Henryk Toruńczyk (1906-1966): komunista, dąbrowszczak, funkcjonariusz. Zarys biografii z lat 1944–1950. W komunistycznych organach bezpieczeństwa, w partii i administracji Polski Ludowej (15.10–15.30)

dr Witold Bagieński (Archiwum IPN) – Wacław Komar - jeden z liderów środowiska dąbrowszczaków (15.30–15.50)

Panel dyskusyjny „Miejsce dąbrowszczaków w historii Polski” (17.00–19.00); prowadzenie: prof. Mirosław Golon, udział: dr Jan S. Ciechanowski, dr Maciej Korkuć

28 czerwca
Dąbrowszczacy w Polsce Ludowej
Cz. 2 Studia przypadku
Paweł Sztama (BBH IPN/Uniwersytet im. Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie) – Dąbrowszczak w Głównym Zarządzie Informacji Wojska Polskiego – płk Jan Rutkowski (9.00–9.20)

Grzegorz Wołk (BBH IPN) – „Dobry” komunista wart upamiętnienia? Przypadek Mieczysława Broniatowskiego (9.20–9.40)

Bartosz Kapuściak (OBBH IPN Katowice) – Michał Bron – oficer wywiadu wojskowego rozpracowywany przez kontrwywiad Sił Zbrojnych PRL (9.40–10.00)

dr hab. Jacek Romanek (OBBH IPN Lublin) – Bolesław Maślankiewicz i Ignacy Borkowski – dwaj komendanci wojewódzcy MO w Lublinie o „dąbrowszczackich korzeniach” (10.00–10.20)

dr Robert Spałek (OBBH IPN Warszawa) – Kilanowicz-Korczyński-Komar – więźniowie Bieruta (10.20–10.40)  
Dąbrowszczacy w historiografii, literaturze i muzeum

dr hab. Monika Bednarczuk (Uniwersytet w Bochum) – Pisanie siebie, pisanie Hiszpanii: O potędze ideologii i potrzebie identyfikacji grupowej w poezji i wspomnieniach interbrygadzistów (11.30–11.50)

Marcin Kłodziński (Muzeum II Wojny Światowej) – Legenda osierocona. Początki tworzenia mitu dąbrowszczaków w tzw. Polsce Ludowej (11.50–12.10)

dr hab. Tadeusz Rutkowski (Uniwersytet Warszawski) – Dąbrowszczacy w historiografii PRL (12.10–12.30)

dr Daniel Koreś (Archiwum Wojskowe w Oleśnicy/OBEN IPN Wrocław) – Dąbrowszczacy i wojna domowa w Hiszpanii z perspektywy publikacji Lecha Wyszczelskiego (12.30–12.50)

dr Marek Szymaniak (Muzeum II Wojny Światowej) – Obraz wojny domowej w Hiszpanii na wystawie głównej Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (12.50–13.10)

Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, pl. Władysława Bartoszewskiego 1
ASG