Antoni Szymański: Wyboista droga 21 tez samorządu lokalnego

W kształtowaniu demokratycznego ustroju naszego państwa samorząd lokalny jest wielkim osiągnięciem odzyskanej wolności. Warto zastanawiać się nad tym, jak go rozwijać i usprawniać dla dobra wspólnoty samorządowej mieszkańców. W tym kontekście warto dyskutować o propozycji w postaci 21 tez, zgłoszonej przez grupę samorządowców w dniu 4 czerwca br. w Gdańsku.

Wśród 21 tez większość dotyczy zwiększenia kompetencji samorządów, ale są i takie, które zawierają intencję stworzenia autonomicznych regionów. Sygnatariusze piszą o tym wprost w tezie 17 „Przekazanie wszystkich zadań dotyczących spraw publicznych w regionie samorządowi województwa”. To jest swoistym powrotem do idei „landyzacji” Polski z wczesnych lat 90-tych głoszonej przez gdańskich liberałów. Jednak twórcy polskiej reformy samorządowej prof. J. Regulski i prof. M. Kulesza, związani ze środowiskiem Unii Wolności, zdawali sobie sprawę, że taka reforma ustrojowa w zniszczonym ekonomicznie i kulturowo kraju, łatwo stanie się przedmiotem penetracji silnych partnerów zza zachodniej granicy. Konkurencja np. landu niemieckiego z polskim, z uwagi na nierównowagę potencjału, musi skończyć się jakąś formą dominacji tego pierwszego.

Wejście Polski do UE i otwarcie znaczącego polskiego rynku w bankowości, handlu, chemii, mediów, AGD stworzyło nową arenę konkurencji, w której polski kapitał i polskie interesy powinny być w jakiś sposób chronione przed przewagą zachodnich korporacji i wspierających je państw.
Oczekiwania zawarte w niektórych tezach (3,4,12,14,17) w istocie zmierzają do obalenia fundamentalnych zasad państwa unitarnego (jednolitego), które są zapisane w naszej Konstytucji. Ich realizacja narażałaby Polskę na nierównomierny rozwój poszczególnych województw oraz porażkę w globalizującej się grze geopolitycznej, która w świecie przybiera na ostrości.

Podważenie zasady pomocniczości - kanonu europejskiej demokracji.
W preambule 21 tez autorzy domagają się „Chcemy Polski samorządnej i solidarnej, w której mieszkańcy sami decydują o losach swoich wspólnot lokalnych”. Aby nie było wątpliwości, że chodzi o prawa wspólnot lokalnych także w pierwszej tezie powtarza się to żądanie, jako: „Pełne prawo wspólnoty samorządowej do decydowania o całokształcie spraw lokalnych”. Ustawa o samorządzie gminnym daje szeroki wachlarz zadań własnych, co uznane jest powszechnie za największy sukces reformy ustrojowej z 1990 roku. Ale nie powinien on przekraczać granic, które godzą w jednolitość państwa. Zasada pomocniczości uznawana jest w porządku europejskim za podstawowy kanon kształtu demokratycznego państwa Sprzeczne z nią jest np. likwidacja urzędu wojewody (Teza 17), samodzielność samorządów w zakresie podatków lokalnych oraz działalności gospodarczej (Teza 12), decentralizacja rozdziału funduszy unijnych (Teza 14). Takie tezy w istocie nie dotyczą zadań samorządu lokalnego. Moim zdaniem mogą zakłócić stosowanie zasad pomocniczości - fundamentu ustroju państwa - w którym kompetencje są związane z możliwościami poszczególnych szczebli organizacji terytorialnej państwa. Proponowana zmiana jest sprzeczna z zapisami konstytucyjnymi zobowiązań państwa dotyczącymi np. ochrony zdrowia czy ładu fiskalnego.

Zastygła lawa czy wartki potok
Bardzo zaskakująca jest np. teza nr. 4, która wiąże prawo społeczności lokalnej do decydowania o przyszłości swojej małej ojczyzny ze zniesieniem ograniczenia kadencyjności wybranych wójtów, burmistrzów i prezydentów. Tymczasem ograniczenie kadencyjności jest regulacją stosowaną w wielu krajach, która ma zapobiec utrwaleniu nieodpowiednich powiązań personalnych we władzach lokalnych, mogącą rodzić zamykanie się struktur samorządowych na dopływ nowych, aktywnych obywateli. Kadencyjność to bezpiecznik dla samorządności lokalnej, który zapobiega utrwaleniu nie zawsze zdrowych układów personalnych w rządzeniu i daje szanse włączenia się ludziom młodszym, najczęściej bardzo dobrze wykształconym, którzy mogą dać ożywczy powiew nowych idei i sposobów rządzenia w erze zinformatyzowanego społeczeństwa.

Kontrowersyjna propozycja dotycząca przekształcenia Senatu
Propozycja przekształcenia Senatu RP w Izbę Samorządową zawarta w tezie nr. 3 musi oznaczać istotną zmianę Konstytucji. Rodzi to wiele pytań w tym: czy nie spowoduje to permanentnego konfliktu z Sejmem oraz czy samorządowcy, którzy weszliby w role senatorów realnie pogłębią proces demokratyzacji życia politycznego w Polsce? Czy uzyskany demokratyczny mandat zamienią w dobro społeczne będąc przynajmniej w swoich korzeniach teoretycznie i praktycznie bliżej określonych środowisk niż zawodowi politycy? Czy środowiska te uzależnione od elektoratów mających zakorzenienie terytorialne i środowiskowe będą w stanie wznieść się na wyżyny powagi interesu państwowego? Czy obronią się przed naciskami stricte politycznymi grup, które będą reprezentować?

Perspektywa unitarnej Polski
Niedoskonałości życia publicznego, warto objąć debatą publiczną. Dostrzegam szanse na stworzenie nowych form współpracy samorządów terytorialnych wszystkich szczebli z instytucjami rządowymi m.in. w zakresie następujących tez: reform w funkcjonowaniu nowoczesnej, sprzyjającej kreatywności oświaty, uwzględniając godną pozycję społeczną i ekonomiczną kadry nauczycielskiej (Teza 6), walki ze smogiem na co państwo przewiduje 100 mld zł budżetu państwa (Teza 9). Warto przychylić się do intencji ograniczenia dewastacji przestrzeni publicznej m. in. przez deweloperów i przestrzegania zasad rozwoju zrównoważonego (odnowienie zasad Lokalnej Agendy 21) (Teza 10). Uwagi i wielopoziomowego współdziałania wymaga przełamywanie niedorozwoju infrastruktury komunalnej: komunikacji, infrastruktury społecznej, budownictwa komunalnego (Teza 11). Sądzę, że docenienie w administracji samorządowej, a także rządowej profesjonalnej kadry absolwentów Szkoły Administracji Publicznej, jako pracowników służby cywilnej jest bardzo potrzebne, aczkolwiek wymaga przyjęcia jakiegoś paktu pomiędzy stronami sporu politycznego w kraju, aby to była prawdziwie apolityczna kadra (Teza 21).

Większość przedstawionych 21 tez jest raczej propozycją racjonalizacji współpracy samorządów terytorialnych z władzą państwową. Można o tych oczekiwaniach samorządowców rozmawiać, ale domaganie się autonomicznych regionów jest sprzeczne z jednolitym charakterem naszego państwa i prowadziłoby do nadmiernego ograniczenia jego zadań ze szkodą dla obywateli.

Antoni Szymański, Senator RP