O „Zorzy II” i propagandzie PRL wobec papieskiej pielgrzymki w 1987 roku

Dokumenty, w tym wytworzone przez aparat bezpieczeństwa PRL oraz raporty i strategie PZPR wobec pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski prezentowali 9 czerwca br. badacze archiwiści w Muzeum Sali BHP Stoczni Gdańskiej. Materiały pochodziły z zasobów archiwalnych IPN, Archiwum Państwowego w Gdańsku i archiwum KK NSZZ „S”.

W trakcie prezentacji poruszono tematy sprawy obiektowej „Zorza II”, próby dezinformacji i antagonizowania środowisk kościelnych i opozycyjnych czynione głównie przez Departament IV MSW, zabiegi propagandowe mające podkreślić polityczny wymiar jakoby zgodnej współpracy reżimu z Kościołem. Tak, jak w trakcie papieskiej pielgrzymki z 1983 r. przeprowadzono operację „Zorza I”, mającą w zamierzeniu reżimu pokazać stabilizację po zawieszeniu stanu wojennego.

Wśród materiałów z zasobów archiwalnych znalazły się też zdjęcia m.in. wykonane przez wywiadowców SB, a nawet pocztówka z podobiznami papieża i ks. Henryka Jankowskiego, przygotowana przez Wydział D, która miała poróżnić biskupa Tadeusza Gocłowskiego z proboszczem parafii św. Brygidy. Pewien niedosyt pozostawia nazbyt wąskie potraktowanie działań dezinformacyjnych podejmowanych przez MSW przed i w trakcie pielgrzymki. Warto też naukowo zająć się propagandą polityczną środków masowego przekazu PRL z tamtego czasu, czy opozycyjną rolą ludzi ze służby porządkowej Semper Fidelis.

Szkoda też, że frekwencja była mizerna. Chociaż pocieszające jest, że wykładom przysłuchiwała się kilkudziesięcioosobowa grupa młodzieży szkół średnich z Gdańska, Lęborka i Podkarpacia.

W prezentacjach Archiwum Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” (Kamil Kaliszuk), Archiwum Państwowego w Gdańsku (Marcin Kurr) oraz Gdańskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej (Elżbieta Strehlau, Sławomir Formella) oraz Video Studio Gdańsk (Jacek Borzych) pokazano więc papieską pielgrzymkę w optyce ówczesnych władz jak i części opozycji.

Zatem przypomnijmy, ze celem sprawy obiektowej „Zorza II” była tzw. ochrona operacyjna trzeciej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. Odpowiedni plan działań SB powstał w MSW na początku 1987 r. Władze PRL chciały wykorzystać pielgrzymkę do pokazania „normalizacji” sytuacji.

Kierownikiem sztabu operacji „Zorza II” był gen. Zbigniew Pudysz.  Zadania w miastach – celach pielgrzymki realizowały wojewódzkie urzędy spraw wewnętrznych. Gdański plan opracowano w lutym 1987 r.  Tutaj odpowiedzialny za realizację sprawy był płk Jan Sosnowski, zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. SB, naczelnik Wydziału IV WUSW w Gdańsku. Całość nadzorował   ówczesny szef WUSW gen. Jerzy Andrzejewski.

Prezentowane w Sali BHP dokumenty z archiwum oddziału Instytutu Pamięci Narodowej dotyczyły właśnie fragmentów przebiegu operacji „Zorza II” w Trójmieście, a stosunku kierownictwa PZPR w Gdańsku do wizyty Jana Pawła II w czerwcu 1987 r. z Archiwum Państwowego w Gdańsku
„Zorzę II” tak uzasadniał gen. Czesław Kiszczak: „Planuje się w Gdańsku gwiaździsty zjazd na czas pobytu Papieża. Ani Kościół, ani my temu nie zapobiegniemy, chyba, że użyjemy siły, a więc armatki wodne, silne oddziały”.  

Wizyta Jana Pawła II w Polsce w 1987 r. trwała od 8 do 14 czerwca, a oprócz Trójmiasta objęła Warszawę, Lublin, Kraków, Tarnów, Szczecin, Łódź i Częstochowę. Papież przyleciał ze Szczecina na lotnisko w Gdyni-Babich Dołach 11 czerwca. Tego samego dnia odprawił mszę dla ludzi morza na Skwerze Kościuszki w Gdyni. Po mszy, późnym wieczorem Jan Paweł II spotkał się w siedzibie abp. Gocłowskiego w Oliwie z Lechem Wałęsą i jego rodziną. Spotkanie to miało charakter prywatny.  

W  ramach operacji „Zorza II” przeprowadzono też działania, aby modlitwa Jana Pawła II pod Pomnikiem Poległych Stoczniowców 12 czerwca 1987 roku była niemal niezauważalna. Symboliczny wymiar miał obraz samotnego Ojca Świętego pogrążonego w modlitwie przy Pomniku, na otoczonym kordonem milicjantów dzisiejszym placu Solidarności. Milicjanci byli odwróceni do papieża tyłem.  

Tego też dnia nastąpił najważniejszy moment pielgrzymki do Trójmiasta, msza św. dla ludzi pracy na Zaspie.  
Departament IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych pod pozorem zapewnienia bezpieczeństwa papieżowi oraz ładu i porządku wzmocniła zabiegi  inwigilacji  opozycji, Kościoła i wiernych. SB nadała wówczas Janowi Pawłowi II pseudonim „Totus”.

MSW zamierzało możliwie maksymalne utrudnić spotkania z Ojcem Świętym m.in. młodzieży szkolnej, działaczom opozycyjnym, rekwirowanie transparentów i ulotek. Po mszy św. 12 czerwca  przeprowadzona została też akcja „rozczłonkowania” i skanalizowania, a w konsekwencji  rozproszenie solidarnościowej manifestacji (ocenionej w raporcie SB na 10 tys. uczestników), na czele której niesiony był wielki transparent „Solidarności” z Gorzowa. Akcja została przeprowadzona przez MO już we Wrzeszczu (ul. Miszewskiego, al. Grunwaldzka).

Władze podjęły też intensywne działania propagandowe w lokalnej prasie oraz wizualne poprzez transparenty „Gdańsk zawsze polski”, „Porozumienie obowiązkiem patriotycznym”, „Ziemie Zachodnie i Północne zawsze polskie”, „Byliśmy - Jesteśmy - Będziemy”. Do tego ostatniego czyjaś niewidzialna ręka dopisywała „…z Bogiem”.

Trasa Pielgrzymki 1987 r.: Warszawa (8 czerwca), Lublin, Majdanek, Tarnów (9 – 10 czerwca), Kraków (10 – 11 czerwca), Szczecin, Gdynia (11 czerwca), Gdańsk, Częstochowa Jasna Góra (12 – 13 czerwca), Łódź, Warszawa (13 – 14 czerwca).
ASG