Beznadzieja czy wybitne dzieła szkoły sopockiej?

Z wielką przyjemnością obejrzałem ostatnio wystawę w Narodowym Muzeum Morskim w Gdańsku „Spojrzenie na morze - Malarstwo twórców wywodzących się ze szkoły sopockiej”. Po raz kolejny nabrałem olbrzymiego szacunku dla malarzy tego okresu. Okresu, wiążącego go z twórczością socrealistyczną. Prawie wszystko co zostało namalowane między rokiem 1949 a 1955, można zaliczyć właśnie do tego nurtu.

To lata ideologicznej sztuki wymyślonej dla budowania socjalistycznej awangardy, przez kolejne partyjne plena i aparatczyków doskonale wiedzących co ludziom potrzebne jest do życia. Widzących szerzej i wiedzących lepiej, a do tego znających doktryny i traktaty filozoficzne określające wzajemne relacje między sztuką a polityką. Malarstwo socrealistyczne nie odegrało znaczącej roli w historii sztuki, a czas na jego badanie dopiero nadchodzi.

Stanisław Teisseyre, Zimowa plaża, 1959, olej, płótno, wł. Muzeum Narodowe w Szczecinie

dr Jerzy Litwin, dyrektor Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku

Trudno jednak zgodzić się aby wystawa na którą zaprasza Narodowe Muzeum Morskie do takich należała, choć prezentuje prace namalowane w piątej dekadzie wieku XX. Trudno jednak zobaczyć na niej obrazy oddające ten specyficzny robotniczo-chłopski nastrój, których w Sopocie mimo wszystko trochę namalowano, na przykład obrazy wybitnego kapisty Janusza Strzałeckiego, wśród nich portret stoczniowca Jana Jarosza, czy Marii Rostkowskiej, późniejszej znakomitości światowej sztuki „Portret Aleksandra Gronostajskiego, przodownika pracy w Nowym Porcie”, czy obrazy Aleksandra Kobzdeja, Maksymiliana Kasprowicza, Stanisława Wójcika, Mieczysława Baryłki czy wreszcie nagradzany obraz „Manifestacja 1-majowa 1905 roku”, namalowany przez grupę sopockich artystów: Krystynę Ładę-Studnicką, Teresę Pągowską, Józefę Wnukową, Hannę Żuławską, Stanisława Teisseyre, Juliusza Studnickiego, Jana Wodyńskiego i Jacka Żuławskiego. Znakomitości polskiego malarstwa kolorystycznego, profesorów sopockiej szkoły malowania, o których istnieniu niestety wielu dzisiejszych studentów gdańskiej akademii nic nie wie. Praktycznie na wystawie takich, ani podobnych obrazów nie znalazłem, zobaczyłem natomiast wiele dzieł, owszem wyżej wymienionych autorów, choć nie wszystkich, którzy również niestety od czasu do czasu musieli namalować coś w duchu socrealistycznym. Znamienne jest jednak to, że przy pracach kolektywnych jak to się wtedy mówiło, całą energię pochłaniała dyskusja nad formą, a nie nad tematem, on był, bo musiał być.

Juliusz Studnicki, Okręt, kompozycja 1959, olej, płótno, wł. Muzeum Narodowe w Warszawie

Józefa Wnukowa, Port Gdyński, 1946, olej, płótno, wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

W gruncie rzeczy, określenie „ szkoła sopocka” było terminem pejoratywnym, a było to malarstwo reprezentujące wysoki poziom artystyczny, wywodzące się z dobrych europejskich wzorców połowy wieku XIX, jednak zbyt intelektualny wymiar tej sztuki był nie do zaakceptowania. Brakowało ideowego zaangażowania się  artystów w malowany obraz. Większość tych dzieł nosiła znamiona malarstwa kolorystycznego w większości wyniesionego z późniejszej paryskiej szkoły Józefa Pankiewicza. Jest w takim razie coś na rzeczy, w precyzyjnym określeniu terminu, czy chodziło o konformizm? Pewnie tak, czy może o coś innego. W pewnym momencie stało się jasne, że trzeba było sobie zadać pytanie czy warto „kopać się z koniem”jak to uczynili artyści środowiska krakowskiego i zaprzepaścić karierę. Takiego ryzyka nie podjęli wśród wielu między innymi wybitni sopoccy twórcy; Artur Nacht-Samborski, który często opowiadał o mijaniu bramy bokiem, jeżeli nie można przez nią przejść, czy wspomniana wcześniej Maria Rostkowska. Po kilku latach jak kurz opadł stali się najwybitniejszymi przedstawicielami światowej sztuki.

Stanisław Michałowski, Port Północny IV, 1974, olej, płyta pilśniowa, wł. NMM w Gdańsku

Jan Wodyński, Uliczka w Ustce, 1948, olej, płótno, wł. Muzeum Narodowe w Warszawie

Ta znakomita wystawa pokazała inny wymiar sztuki sopockiej, poprzez morze, które stało się pewnego rodzaju zasłona dymną. Malując morze można było przez jakiś czas przetrwać, a jednocześnie stało się ono  doskonałym tematem dającym duże możliwości artystyczne i dość bezpiecznym ideowo. Doskonale to widać w pracach niemal wszystkich prezentowanych artystów wśród, których wyróżniają się prace  Stanisława Michałowskiego, Kazimierza Śramkiewicza, Stanisława Teisseyre i Józefy Wnukowej. Ta wystawa daje po raz kolejny dowód na trwanie wielkiej sztuki, która rodziła się na Wybrzeżu do końca lat 50 wieku XX. W tym kolorystycznym nurcie szkoły sopockiej, nie mającym nic wspólnego z partyjnym socrealizmem wypowiadała się większość sopockich artystów. Krytycy ówczesnej sztuki zarzucali sopocianom formalizm, czyli postimpresjonistyczne korzenie ich malarstwa. Malkontenci mogą mieć z tym stwierdzeniem problem i nie zgodzić się z nim. Proszę mi pokazać choć jeden obraz na wystawie sławiący trud stoczniowca, dokera czy marynarza. Ta umiejętność sopockich malarzy polegała na czymś innym, potrafili lawirować w meandrach tematu, formy, faktury i koloru, trudno było się zorientować czy to jeszcze socrealizm, czy już nie. Ta kolorystyczna postimpresjonistyczna sztuka wytrzymywała partyjne ciśnienie.

Hanna Żuławska, Jeziora II, 1953, olej, płótno, wł. NMM w Gdańsku

Kazimierz Śramkiewicz, Port w Gdyni IV, olej, wł. NMM w Gdańsku

Wystawa pokazuje prawdziwą wartość sopockich artystów, dla których nadal w Sopocie nie ma miejsca. To wstyd aby, takie znakomite dzieła rozpływały się w beznadziei dzisiejszej sztuki. Sprawa Muzeum Szkoły Sopockiej nadal rozchodzi się w odmętach miałkiej sopockiej polityki dla której deweloperskie transakcje są w stanie przysłonić sztukę najwyższej próby, o której nikt w mieście nie może sobie przypomnieć, przecież są ważniejsze sprawy, a za 5 lat może być już za późno. Tak jak za późno zorientowano się przy ratowaniu spuścizny po sopockim rzeźbiarzu Stanisławie Horno - Popławskim, do którego jeżeli można tak powiedzieć prawo miała  również Bydgoszcz, z racji jego bydgoskiej pracowni. Tam powstało wspaniałe Centrum Sztuki jego imienia, dokąd wywędrowały jego dzieła.

Stanisław Seyfried