Deklarację „śmieciową” trzeba złożyć! Ale uwaga…

Od dnia 01.07.2013r. zmienia się dotychczasowy model gospodarki odpadami na terenie gmin. Mieszkańcy gmin zostali zobowiązani odpowiednimi uchwałami rad gmin do złożenia deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Dokonując analizy prawnego charakteru deklaracji, o której mowa w znowelizowanej ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminie, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na przepis art. 6q tejże ustawy zgodnie, z którym w sprawach dotyczących opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi stosuje się przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, a uprawnienia organu podatkowego przysługują wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi. Przepisy Ordynacji podatkowej, w art. 21 § 1, przewidują dwie możliwości powstawania zobowiązań podatkowych: z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania albo z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość tego zobowiązania. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wprowadziła pierwszy z tych sposobów powstawania zobowiązania w zakresie opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, w którym zobowiązanie powstaje z mocy samego prawa (analogicznie jak np. przy podatku od środków transportowych). Sposób ustalania wysokości opłaty przyjęty w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oparto na systemie składania deklaracji, w której zobowiązany do złożenia tej deklaracji samodzielnie dokonuje obliczenia wysokości opłaty. Zadeklarowana przez składającego deklarację wysokość opłaty jest kwotą, którą zobowiązany winien zapłacić w przyjętych terminach.

Art. 6o ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach w razie niezłożenia deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi albo uzasadnionych wątpliwości co do danych zawartych w deklaracji stanowi, że wójt, burmistrz lub prezydent miasta określa, w drodze decyzji, wysokość opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, biorąc pod uwagę uzasadnione szacunki, w tym średnią ilość odpadów komunalnych powstających na nieruchomościach o podobnym charakterze. Od takiej decyzji właścicielowi nieruchomości przysługuje odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego, a następnie skarga do sądu administracyjnego. Prawomocna decyzja ustalająca wysokość opłaty może być wykonana w drodze egzekucji administracyjnej.

Niezłożenie deklaracji w terminie może powodować również konsekwencje prawne wynikające z przepisów kodeksu karnego skarbowego. Jak stanowi art. 54 § 1 kks podatnik, który uchylając się od opodatkowania nie składa deklaracji właściwemu organowi, przez co naraża podatek (opłatę) na uszczuplenie, popełnia przestępstwo skarbowe zagrożone karą grzywny do 720 stawek dziennych albo karą pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. Jednakże, gdy kwota podatku (opłaty) narażonego na uszczuplenie jest małej wartości (nie przekracza dwustukrotności minimalnego wynagrodzenia), sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych. Wykroczenie zagrożone karą grzywny zaistnieje, jeżeli kwota podatku (opłaty) narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, czyli kwoty pięciokrotności wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia- art. 53 § 3 i 6 kks.

Dla realizacji znamienia "nie składa" konieczne jest, aby sprawca jednocześnie czy to spowodował niebezpieczeństwo powstania zaległości podatkowej (szerzej: uszczuplenia należności publicznoprawnej), czy to spowodował ową zaległość. Jeżeli zachowanie nie jest związane z jednym z tych dwóch skutków, kwalifikacja prawna czynu polegającego na zaniechaniu może opierać się na art. 56 § 4 kks.  Pamiętać przy tym należy, iż ustawodawca w art. 54 kks penalizuje jedynie niezłożenie deklaracji, natomiast poza zakresem regulacji tego przepisu pozostaje kwestia złożenia deklaracji, ale nie wypełnionej całkowicie. Ma to o tyle znaczenie, że część gmin tworząc wzory deklaracji wymaga wpisania danych, które są zbędne z punktu widzenia ich niezbędności do prawidłowego wyliczenia wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami. Przykładem mogą być gminy, które żądają od właścicieli nieruchomości podania w treści deklaracji stopnia pokrewieństwa osób zamieszkujących daną nieruchomość, imion rodziców czy czytelnych podpisów. Takie deklaracje oprócz tego, że są sprzeczne z art. 6n § 1 ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach, to niewypełnienie ich w całości nie rodzi odpowiedzialności na gruncie kodeksu karnego skarbowego, a zatem tych danych nie trzeba podawać w deklaracjach.

Zgodnie z art. 56 § 1 kks podatnik, który składając organowi podatkowemu, innemu uprawnionemu organowi lub płatnikowi deklarację lub oświadczenie, podaje nieprawdę lub zataja prawdę albo nie dopełnia obowiązku zawiadomienia o zmianie objętych nimi danych, przez co naraża podatek na uszczuplenie popełnia przestępstwo skarbowe zagrożone karą grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. Uprzywilejowany typ tego przestępstwa zaistnieje, gdy kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości (nie przekracza dwustukrotności minimalnego wynagrodzenia), zaś wykroczenie, jeśli  kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, czyli kwoty pięciokrotności wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. Karze jak za wykroczenie podlegać będzie także podatnik, który mimo ujawnienia przedmiotu lub podstawy opodatkowania nie składa w terminie organowi podatkowemu lub płatnikowi deklaracji lub oświadczenia.

Pamiętać należy, że odpowiedzialności karnoskarbowej unikną ci właściciele nieruchomości, którzy pomimo podania błędnych danych w deklaracji, pomylili się co do danych, które nie miały wpływu na prawidłowe obliczenie wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W tej sytuacji nie zrealizuje się znamię narażenia na uszczuplenie należności publicznoprawnej.

Zgodnie z art. 23 § 3 kks wysokość jednej stawki grzywny nie może być niższa niż 1/30 części minimalnego wynagrodzenia (tj. w 2013 r. nie niższa niż 53,33 zł) ani wyższa niż 400-krotność 1/30 części minimalnego wynagrodzenia (tj. w 2013 r. nie wyższa niż 21333,33 zł). Natomiast jak stanowi art. 48 § 1 kks kara grzywny za wykroczenie skarbowe nie może być niższe niż jedna dziesiąta minimalnego wynagrodzenia za prace (tj. w 2013 r. nie niższa niż 160 zł) i wyższa niż dwudziestokrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę (tj. w 2013 r. nie wyższa niż 32000 zł). Zatem wszelkie regulacje w uchwałach rady gmin bądź regulaminach utrzymania czystości i porządku w gminach dotyczące stawek kar za niezłożenie deklaracji lub złożenie deklaracji nieprawdziwej są niezgodne z prawem i nie mogą być podstawą wymierzenia kar.

Przepisy kodeksu karnego skarbowego dotyczące odpowiedzialności za niezłożenie deklaracji  o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi stosuje się nie tylko do właścicieli nieruchomości, ale również do zarządu spółdzielni mieszkaniowych oraz zarządców wspólnot mieszkaniowych, którzy z mocy ustawy zobowiązani są do ich złożenia w imieniu mieszkańców bądź właścicieli lokali usługowych będących członkami takich wspólnot. W tym przypadku mieszkańcy nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za niezłożenie deklaracji w terminie.

Podkreślenia wymaga również fakt, że gmina nie ma prawa zastosowania sankcji za niezłożenie deklaracji w terminie w postaci nieodbierania odpadów od właściciela nieruchomości. Tego typu postepowanie stałoby w rażącej sprzeczności z przepisami ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, a w szczególności z art. 6c § 1, który stanowi, iż to gmina organizuje odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy. Nie bez powodu ustawodawca wyposażył gminy w instrumenty „przymuszające” właścicieli do składania deklaracji np. w postaci sankcji karnoskarbowej czy administracyjnej związanej z wydaniem decyzji ustalającej wysokość opłaty i umożliwiającej jej ściągnięcie w drodze egzekucji administracyjnej. Równocześnie właściciel nieruchomości, z której gmina nie odbiera odpadów na mocy art. 6s ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach będzie uprawniony do przekazania odpadów komunalnych, na koszt gminy, jakiemukolwiek podmiotowi odbierającemu odpady komunalne od właściciela nieruchomości, wpisanemu do rejestru działalności regulowanej. Sprzeciw budzi wypowiedź części samorządów, że zamierzają w sposób swobodny ustalać wysokość opłaty za gospodarowanie odpadami w przypadku nieotrzymania deklaracji w terminie. Postępowanie takie, które, jak rozumiem ma przestraszyć potencjalnych spóźnialskich, również nie znajduje oparcia w przepisach prawa, a wręcz pozostaje z nimi w sprzeczności. Z uwagi na fakt, iż postepowanie w przedmiocie ustalenia wysokości opłaty będzie się toczy w oparciu o przepisy Ordynacji podatkowej, organ je prowadzący będzie związany zasadą wyrażoną w art. 122 tejże ustawy, czyli jest zobowiązany podejmować wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego. Zważywszy, że część bądź wszystkie dane do prawidłowego wyliczenia wysokości opłaty znajdują się w posiadaniu gminy (np. wielkość powierzchni nieruchomości podawana jest do wyliczenia podatku od nieruchomości) gminy nie powinny mieć problemu z wyliczeniem rzeczywistej wysokości tejże daniny.
   

Donat Paliszewski
Adwokat