Ignacy Klukowski – Portret z morzem w tle

Wystawa malarstwa Ignacego Klukowskiego, polskiego marynisty, osoby z głębokimi polskimi patriotycznymi korzeniami zorganizowana w Pucku przy współudziale Stowarzyszenia na rzecz Edukacji Filmowej i miejscowego muzeum zapoczątkowała w tym roku 98 rocznicę zaślubin Polski z morzem. To również okazja dla przypomnienia tej mimo wszystko bardzo słabo znanej osobowości polskiego malarstwa.

Ignacy Klukowski (1908-1978) obchodzi w tym roku 110 rocznicę urodzin i 40 rocznicę śmierci. Artysta wywodzi się ze środowiska wileńskiego, studiował w Paryżu, zdobył solidny warsztat artystyczny. Pojawił się na Wybrzeżu tuż po wojnie. Pomijany przez lata PRL-u, jako konserwator zabytków funkcjonował na marginesie gdańskiego życia twórczego. Związany z Jastrzębią Górą, Władysławowem i Półwyspem Helskim, zbliżył się do grupy artystów pojawiających się tam od początku XX wieku i tworzących specyficzny rodzaj polskiego malarstwa marynistycznego, dziś przyrównywanego do malarstwa powstającego w wielu ciekawych koloniach artystycznych ówczesnej Europy. Ignacy Klukowski, pracował tam z żarliwością nad pejzażami, ale również nad swoim ulubionym portretem. Latem mieszkał w Jastrzębiej Górze w otrzymanej od Ojca Willi Mussa, gdzie w roku 1953 namalował portret powieściopisarza Eugeniusza Paukszty, swego szwagra. Powstało tam jeszcze wiele innych znakomitych obrazów, ale jego malarstwo odkrywało również mało znane fragmenty zniszczonego Gdańska. Utrzymywał również bliskie kontakty z „gdyńską cyganerią”. Wystawa w Pucku prezentuje przede wszystkim portrety osób związanych z tamtym terenem, ale także prezentowanych jest kilka pejzaży. Blisko 40 prac pochodzi z kolekcji prywatnych, oraz zasobów rodzinnych.

Ignacy Klukowski, Eugeniusz Paukszta, 1953, olej, płótno wł. rodziny

Ignacy Klukowski, Stocznia we Władysławowie, 1976, olej, płótno, wł. U.M. Władysławowo

Trudna powojenna sytuacja sprawiła, że stałe zatrudnienie dostał dopiero w roku 1949 jako konserwator zabytków w Pracowni Konserwacji Dzieł Sztuki. Obok swojego głównego zajęcia, konserwacji obrazów, odbudowy Gdańska i konserwacji jego zniszczonych obiektów, zajmował się malowaniem ruin gdańskiego starego miasta. Utrwalał również rodzące się życie w porcie, stoczniach, pracę rybaków, malował portrety bliskich i znajomych. Robił to w sposób charakterystyczny, oddawał klimat zniszczonego miasta, resztki jego świetności. Nastrój obrazu budował za pomocą indywidualnej stylistyki. Konwencję, którą nadawał swojej twórczości, wykształcił poprzez wieloletnie studia w kilku znakomitych europejskich ośrodkach. Zaczynał w bardzo dobrej szkole malarstwa wileńskiego. Jego nauczycielami byli: Ludomir Ślendziński, który wydaje się wywarł na nim największe wrażenie, oraz Tymon Niesiołowski, Ferdynand Ruszczyc i Bronisław Jamontt. Swoją edukację malarską w latach trzydziestych Ignacy Klukowski kontynuował w paryskiej szkole malarstwa u znakomitych profesorów: Paula Alberta Laurensa, wybitnego portrecisty i Louisa Rogera. Wszystkie te działania dały bardzo dobre rezultaty w postaci doskonałych recenzji w paryskiej prasie. Odniósł również w roku 1936 wielki sukces podczas wystawy w Wersalu, gdzie za portret „Mnicha” otrzymał „Medal Złocisty” oraz zebrał doskonałe recenzje. Powojenna twórczość artysty między innymi ze względu na pochodzenie była marginalizowana. Dopiero pośmiertna wystawa zorganizowana przez Centralne Muzeum Morskie w roku 2011, stała się przepustką do zajęcia szacownego miejsca pośród wielkich polskich marynistów. Wystawa ta zapewne była pewną nobilitacją jego twórczości, ale również samej osoby. Klukowski pochodził z rodziny o wielkich tradycjach patriotycznych.

Ignacy Klukowski, Mnich, 1936, olej, płótno, wł. rodziny

Można sobie jednak zadać pytanie, dlaczego do tej pory Ignacy Klukowski nie był szerzej znanym malarzem. Wydaje się, że na to złożyło się wiele przyczyn, poza tymi oczywistymi jak wielka skromność i oddanie się sprawom konserwacji gdańskich zabytków, duży wpływ na taką sytuację miała atmosfera, która towarzyszyła rodzącemu się po wojnie w Gdańsku życiu artystycznemu. Sytuacja środowiska twórców była mocno skomplikowana, wynikało to ze spotkania się bardzo wielu różnych grup, o bardzo wielu różnych korzeniach artystycznych i planach na zorganizowanie sobie powojennego życia. Główną i najsilniejszą grupę tworzyli skupieni wokół sopockiej uczelni koloryści: Artur Nacht-Samborski, Juliusz Studnicki, Janusz Strzałecki, Krystyna Łada Studnicka, Hanna i Jacek Żuławscy, a także przedstawiciele środowiska lwowskiego: Stanisław Teisseyre, Władysław Lam, Kazimierz Śramkiewicz, Aleksander Kobzdej, Beata Słuszkiewicz, Władysław Floriański. Środowisko wileńskie reprezentowali przede wszystkim graficy: Stanisław Rolicz, Zbigniew Kaliszczak, Wincenty Lewandowski, Stanisław Żukowski, Władysława i Bolesław Rogińscy i Olga Żukowska. Grupę przedwojennych gdynian reprezentowali malarze wywodzący się ze środowiska Szkoły Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego: Rajmund Pietkiewicz, Alojzy Trendel, Józef Łakomiak, Maksymilian Kasprowicz, Bolesław Just.

Ignacy Klukowski, Rybaczka, Jastarnia 1948, olej, płótno, wł. U.M. Władysławowo

Inną jeszcze grupę stanowili maryniści: Marian Mokwa, Franciszek Szwoch, Antoni Suchanek, Jan Gasiński, Eugeniusz Dzierzencki. Było jeszcze wiele innych środowisk np. malarze przedwojennego Gdańska: Stanisław Chlebowski, Albert Lipczinski, Marian Bogusz-Szyszko, Stanisław Brzęczkowski czy w końcu grupa realistów, którą reprezentowali: Ignacy Klukowski, Jan Szopiński, Maria Wlazłowska i Józef Marcinkowski. Różnorodność nadziei tych wszystkich twórców doprowadziła do wielkiego rozdźwięku w środowisku artystycznym Wybrzeża. Malarze reprezentujący te grupy mieli czasami bardzo różne oczekiwania i spojrzenie na malarstwo. Kształcili się w różnych szkołach, reprezentowali często całkowicie odmienny pogląd na sztukę. Najbardziej znacząca część artystów skupiona wokół szkoły sopockiej narzucała poziom, wyznaczała kierunki obowiązującej twórczości. Dodatkowo jeszcze był to czas dyskusji nad kształtem polskiej twórczości malarskiej. Prym wiedli koloryści do czasu wielkiej zmiany i nastania socrealizmu. Jedno jednak jest pewne, wszyscy zachwycili się morzem i Gdańskiem, dając temu wyraz w swoich obrazach, tylko że pochodzenie i twórczość niejednego z nich, nie pasowała do ówczesnych standardów, byli zatem odsuwani na drugi plan. Miało to wielki wpływ na ich dalsze losy i kariery artystyczne. Wielu znakomitych malarzy nie umiało sobie z tym poradzić. Kilku jednak podjęło wyzwanie np. Marian Mokwa, ale on już przed wojną był wielkim malarzem zaprawionym w walce o należne miejsce dla swojej sztuki. Pomimo trudów życia w powojennym Gdańsku i zepchnięcia na drugi plan, dziś sztuka Ignacego Klukowskiego zaczyna być odkrywana, doceniana i przedstawiana.

Wernisaż wystawy malarstwa Ignacego Klukowskiego w Pucku, z kwiatami córka artysty Danuta Nagler, fot. Jacek Nagler

Wystawa zaprezentowana będzie jeszcze 25 kwietnia w Muzeum Rybołówstwa na Helu.

Stanisław Seyfried