Fortepian Buchholtza - dźwięki z przeszłości

Odbudowaną kopię fortepianu Buchholtza, wytwórcy który zbudował instrument dla Fryderyka Chopina, po raz pierwszy zaprezentowano 17 marca w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej na specjalnym koncercie. Rekonstrukcji dokonano na wzór instrumentu odnalezionego w Muzeum Krajoznawczym w Krzemieńcu na Ukrainie. Prace nad kopią fortepianu zostały sfinansowane przez PKN ORLEN – Mecenasa Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina.

Koncert w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej upamiętniał pierwszy publiczny występ Chopina w Teatrze Narodowym przy placu Krasińskich, który miał miejsce 17 marca 1830 r. Wówczas na fortepianie Buchholtza został prawykonany Koncert fortepianowy f-moll.

Rok 1830 był przełomowy dla Fryderyka Chopina, który szykując się do kolejnego zagranicznego wyjazdu w celach artystycznych, chciał wcześniej zaprezentować się warszawskiej publiczności jako dojrzały pianista i kompozytor. Datę pierwszego z zaplanowanych występów wyznaczono na 17 marca. Koncert został poprzedzony próbą zorganizowaną 7 lutego w salonie Chopinów, w oficynie Pałacu Czapskich/Krasińskich, podczas której wykonano w kameralnym składzie skomponowany niedawno przez Fryderyka Koncert f-moll. Wśród publiczności znalazła się muzyczna elita Warszawy, w tym Józef Elsner, Wojciech Żywny oraz Karol Kurpiński. Utwór wywarł na gościach ogromne wrażenie i wzbudził podziw. Młody pianista zachwycił słuchaczy grając na fortepianie wyprodukowanym w zakładzie Fryderyka Buchholtza. Przy tym instrumencie nastoletni Chopin tworzył swoje młodzieńcze kompozycje i w takim brzmieniu słyszał je po raz pierwszy. Instrument ten został uwieczniony na szkicu salonu wykonanym przez Antoniego Kolberga w 1832 r.

Rysunek piórkiem „Salon Chopinów w pałacu Krasińskich". Rysunek piórkiem wykonany przez Antoniego Kolberga, 1832 r., reprodukcja w: Leopold Binental, Chopin w 120-tą rocznicę urodzin. Dokumenty i pamiątki, Warszawa 1930. Zbiory Fototeki Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina.

Fryderyk Buchholtz otworzył w Warszawie zakład produkujący fortepiany około 1815 r., a pierwsza siedziba mieściła się w budynku przy ul. Mazowieckiej nr 1352. Buchholtz należał do najlepszych fortepianmistrzów stolicy. W jego sklepie fabrycznym częstym bywalcem był Fryderyk Chopin, który z wielkim zapałem wypróbowywał eksponowane tam instrumenty. Państwo Chopinowie chcąc zapewnić utalentowanemu synowi znakomity instrument, zdecydowali się na zakup fortepianu z tego właśnie zakładu.

17 marca 1830 r. w Teatrze Narodowym, mieszczącym się wówczas na placu Krasińskich, Chopin wykonał na fortepianie Buchholtza z towarzyszeniem orkiestry pod dyrekcją Karola Kurpińskiego Koncert f-moll oraz Fantazję A-dur na tematy polskie. Sala była wypełniona do ostatniego miejsca, a zebrana publiczność entuzjastycznie oklaskiwała młodego pianistę. Dzień po koncercie ukazała się w „Gazecie Warszawskiej” taka oto recenzja: „Wszystkie zalety znamionujące wirtuoza na fortepianie łączy pan Chopin w najwyższym stopniu: moc, biegłość, a nade wszystko czucie – stanowią jego główną zaletę, każde uderzenie klawisza jest u niego wyrazem serca. Publiczność warszawska umiała ocenić rzadki talent swego rodaka, mającego wkrótce w dalekich krajach być jej zaszczytem i chlubą; rzęsiste oklaski witały i żegnały występującego artystę, którego skromność ujmująca podwyższyła cenę talentu”.

2 listopada 1830 roku Fryderyk Chopin wyjechał z Warszawy w kierunku Wiednia (przez Wrocław, Drezno i Pragę) – wówczas nie wiedział, że już nie powróci do ojczyzny. Po śmierci rodziców fortepian Buchholtza należał do siostry kompozytora, Izabelli Barcińskiej. We wrześniu 1863 roku carscy żołnierze w odwecie za zamach na carskiego namiestnika Królestwa Polskiego gen. Fiodora Berga, splądrowali pałac Zamoyskich przy Nowym Świecie. Z mieszkania nr 69 należącego do państwa Barcińskich 19 września wyrzucono i zniszczono bezpowrotnie wiele rodzinnych pamiątek, m.in. fortepian Chopina – te dramatyczne chwile opisał w wierszu Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid.

Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie pojedyncze instrumenty z wytwórni Fryderyka Buchholtza – wszystkie w stanie uniemożliwiającym przywrócenie ich pierwotnej świetności. Narodowy Instytut Fryderyka Chopina zamówił kopię fortepianu, którą stworzył Paul McNulty, jeden z najlepszych obecnie budowniczych fortepianów historycznych na świecie. Nowy instrument jest kopią fortepian skrzydłowego Fryderyka Buchholtza z ok. 1825–1826 r., zachowanego w zbiorach Muzeum Krajoznawczego w Krzemieńcu na Ukrainie. Prace zostały sfinansowane przez PKN ORLEN – mecenasa Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina.

Prawie dwa wieki po prawykonaniu Koncertu fortepianowego f-moll, które miało miejsce w Teatrze Narodowym przy placu Krasińskich, 17 marca 2018 r. o godz. 20 w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej utwór ten zabrzmiał na kopii instrumentu warszawskiego budowniczego. Po raz pierwszy we współczesności było można usłyszeć dźwięk fortepianu, który zajmował tak ważne miejsce w muzycznej wyobraźni Chopina. W programie oprócz Koncertu f-moll Fryderyka Chopina znalazły się również kompozycje Karola Kurpińskiego: Fuga i koda B-dur (na temat „Jeszcze Polska nie zginęła”) oraz Bitwa pod Możajskiem („Wielka symfonia, bitwę wyobrażająca”). Kopia fortepianu Buchholtza zabrzmiała pod palcami Krzysztofa Książka, któremu towarzyszyła czeska orkiestra Collegium 1704 pod dyrekcją jej założyciela, Václava Luksa.

Tego samego dnia w Salach Redutowych Teatru Wielkiego – Opery Narodowej została otwarta wystawa Fortepiany Chopina…, na której prezentowana jest znaczna część bogatej kolekcji instrumentów Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina. Zwiedzający mogą zobaczyć instrumenty historyczne (a także kopie) takich producentów jak Buchholtz, Graf, Erard, Pleyel i Broadwood.

Dopełnieniem wieczoru był pokaz filmu dokumentalnego w reżyserii Piotra Stasika, który jest zapisem procesu powstawania kopii instrumentu Fryderyka Buchholtza. Film pokazał złożoności całego projektu, a także prawdziwą pasję i oddanie pracy, co sprawia, że instrumenty tworzone przez Paula McNulty’ego w jego pracowni w czeskim Divišovie są jednymi z najlepszych na świecie.

Foto: Wojciech Grzędziński/NIFC