65. Rocznica zakończenia wojny

Uroczystości z okazji 65. rocznicy zakończenia II wojny światowej odbyły się 8 maja  o godz. 11.00 przy pomniku „Tym co za polskość Gdańska” przy ul. Podwale Staromiejskie.

Do udziału w uroczystości zapraszał prezydent Miasta Gdańska, Paweł Adamowicz, który wygłosił przemówienie. Uczestniczyli również wojewoda pomorski Michał Owczarczak, marszałek Sejmiku województwa pomorskiego Mieczysław Struk oraz wiceprzewodnicząca Sejmiku Województwa Pomorskiego Hanna Zych - Cisoń.

K.K.

Fot. Maciej Kostun

Nasze pomniki
„Tym co za polskość Gdańska”
   

Przy ul. Podwale Staromiejskie i zabytkowej Baszcie Łabędź w 1969 r. wzniesiono pomnik „Tym co za polskość Gdańska”, który symbolizuje wbity w ziemię topór. Projektantami monumentu są Wiesław Pietroń i Wawrzyniec Samp.
  

Dopełnieniem są trzy tablice epitafijne na gmachu przy ulicy Grodzkiej.

Mściwoj II, Przemysław II…

Pierwsza tablica mówi, że na tym obszarze od X do XIV w znajdował się gród, który był siedzibą książąt Pomorza Gdańskiego i że ostatni z dynastii zwanej kaszubską, książę Mściwój II, układem w Kępnie w 1282 r. połączył Pomorze z Wielkopolską, gdzie panował jego krewny Przemysław II. Druga tablica informuje, że po śmierci księcia Mściwoja II w 1294 r. Pomorze objął w swe posiadanie książę Przemysław II, który dzięki połączeniu obu księstw, rok później koronował się na króla Polski, po długiej przerwie. Trzecia tablicainformuje, że od roku 1308 po podstępnym opanowaniu Grodu Gdańskiego przez Krzyżaków rozpoczął  się zabór ziem Pomorza. Na miejscu spalonego grodu książęcego Krzyżacy wybudowali zamek komturski, który po walkach w 1454 r. został przez Gdańszczan rozebrany aby tam już nikt z wrogów nie zamieszkał a Gdańsk połączył się z Polską.

Początki chrześcijaństwa   
Należy teraz przytoczyć niektóre wydarzenia w symbolicznym skrócie z tamtych czasów tej ziemi i miasta. Zajmijmy się Pomorzem Nadwiślańskim - rok 997, przybywa biskup Wojciech aby krzewić tu chrześcijaństwo. W Gdańsku ochrzcił wielu ludzi , potem pojechał do kraju Prusów  i oni go zamordowali w kwietniu tego roku. Przysłał go tu późniejszy król Bolesław Chrobry. Z lat 990-tych mamy dokument zwany „Dagome iudex”, który zawiera opis granic państwa Mieszka oddanego pod opiekę papieską. Fragment dokumentu mówi, że granica państwa Mieszka była od ujścia Odry wzdłuż Bałtyku aż do Prus (całe Pomorze). Drugi dokument zawarty w relacji Ibrahima ibn Jakuba, który można rozumieć, że północnymi sąsiadami Mieszka byli Prusowie mieszkający nad morzem, a na zachodzie Wolin, że jest to kraj Słowian bogatych w zborze, mięso, ryby i miód.

Badania archeologiczne   
Po II wojnie światowej od 1948 r. pracowała ekspedycja archeologiczna z Uniwersytetu Łódzkiego pod kierunkiem prof. Konrada Jażdżewskiego na terenie byłego zamku krzyżackiego a wcześniej Grodu Gdańskiego. Prace te pokazały, że miasto było założone na surowym korzeniu ok. 980 r. Odkryto tam regularne ulice wyłożone dranicami , fundamenty ówczesnych domostw, znaleziono też drewniany krzyżyk co świadczy o pracy Wojciecha. Gród ten znajdował się między ulicami Rycerską, Grodzką, Sukienniczą i Dylinki. Była to siedziba książąt Pomorskich. Pierwszym z nich był Subisław, następnie Sambor, Mściwój, Świętopełk  i Mściwój II. Pochowano ich w katedrze Oliwskiej. Książęta ci walczyli z Krzyżakami. Krzyżacy trzy razy ograbili klasztor w Oliwie w 1243 r., 1247 r., 1252 r., a Prusowie napadali dwa razy w 1226 i 1234 r., nawet zabijali zakonników, którzy przybyli z Kołbacza koło Szczecina. Taki sam los spotkał zakon Norbertanek w Żukowie - dziewięć z nich zamordowali Prusowie.

Walki książąt Pomorskich z Krzyżakami
Krzyżacy, którzy przybyli do Polski sami sobie utorowali drogę, kiedy próbowali utworzyć państwo na terenie Węgier, to zostali stamtąd wypędzeni. Wobec powyższego głosili propagandę że Prusowie zagrażają Mazowszu i uzyskali pozwolenie od cesarza Fryderyka II na tą wyprawę i zaproszenie przez księcia Mazowieckiego , to było w 1230 r. Zajęli się najpierw umocowaniem na Pomorzu Nadwiślańskim a potem sprawą Prus. Od tego czasu zaczęły się walki książąt Pomorskich z Krzyżakami a po 1308 r. z książętami pomorskimi.     Zamiary na opanowanie Pomorza mieli też Brandenburczycy którzy w 1308 zajęli miasto i podgrodzie. Załoga grodu pod dowództwem sędziego Boguszy wzywała pomoc Władysława Łokietka, ten był zajęty umacnianiem władzy w Krakowie i zalecił aby poprosić o pomoc Krzyżaków, ci odpierając Brandenburczyków sami zajmują Gród dokonując rzezi Gdańskiej.   Bulla papieska mówiła o tysiącach zabitych, podróżnicy opisywali że krew płynęła rynsztokami i psy chłeptały tą krew. Krzyżacy przyznali się do zabicia 16 ofiar jako złodziei i rabusiów , ale na pewno zabili około 100 osób ( gród wtedy zamieszkiwało ok. 2000 osób).. Krzyżacy gwałtem opanowali grody na Pomorzy. Toczyło się wiele procesów, ale Krzyżacy byli sprytni w fałszowaniu dokumentów. W 1343 r. podpisano pokój wieczysty i Polska odzyskała Kujawy i część Pomorza.

Zwycięstwo pod Grunwaldem  
Mamy bitwę pod Grunwaldem którą Krzyżacy przegrali. Jagiełło na zachodzie był przedstawiany jako poganin a unia Polsko-Litewska jako akcja przeciw chrystianizacji, stąd wniosek, ze Jagiełło nie mógł do końca zniszczyć Krzyżaków, bo zwróciłby przeciw sobie cały zachód. W 1411 r. zawarto Pokój Toruński.  Tu Krzyżacy też nie dotrzymali umów. Gdańszczanie złożyli Jagielle hołd pod Malborkiem - za to Krzyżacy zgładzili burmistrzów Gdańska u siebie na zamku w 1411 r. przed Wielkanocą - byli to Arnold Heht i Konrad Leczkowa oraz rajca Bartłomiej Gros. Walka nie ustaje w 1440 r. w Kwidzynie powstaje Związek Miast Pruskich przeciw Krzyżakom w obronie przywilejów bezprawiem. W 1454 r. 21 II Stany Pruskie składają hołd królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. W wyniku tego mamy wojnę trzynastoletnią. W Gdańsku sami Gdańszczanie wypędzają Krzyżaków z miasta, zajmują młyn krzyżacki, potem zamek i rozbierają go do fundamentów. Od 1462 r. strona polska zaczęła odnosić sukcesy wojenne.
  

Ważnym zwycięstwem nad Krzyżakami była bitwa pod Świecinem  koło Żarnowca gdzie Piotr Dunin pokonał dużą armię Krzyżaków. Drugim sukcesem była walka floty Gdańskiej na Zalewie Wiślanym 15 września 1463 r., pokonała ona większe siły krzyżackie. Zamki zaczęły przechodzić na stronę polską i nie opłacanie wojsk krzyżackich było sygnałem zwycięstwa.

Pokój Toruński
W wyniku mediacji papieskich w 1466 r. w Toruniu zawarto pokój. Pokój Toruński ustanowił podział Prus na dwie części, jedną z Toruniem Chełmem, Malborkiem i Elblągiem to Prusy Królewskie i zostały włączone do korony, a druga część jako Prusy Zakonne pozostała we władaniu zakonu ale jako lenna Rzeczypospolitej. Mamy początek XVI w. M. Luter ogłosił swoje nowinki , do Gdańska zawitała reformacja, w związku z tym w mieście zostało około 20 proc katolików, a reszta to luteranie i kalwini. Wielki Mistrz Krzyżacki sekularyzuje swoje państwo, zerwał stosunki z cesarzem i papiestwem. Szukał poparcia u króla polskiego- swojego wuja. 10 IV 1525 r. składa hołd krakowski. W Gdańsku bunt przeciw radzie miasta przez niższe stany. Król Zygmunt Stary przywraca porządek w mieście. Krzyżacy tracą całkowicie poparcie zachodu. Jan Dantyszek były proboszcz kościoła Mariackiego pisze do Polski z Madrytu jako sekretarz króla Zygmunta Starego że jeśliby król odnowił wojnę z mistrzem Prus to nie miałby żadnych trudności , co by ostatecznie rozwiązało problem Prus, ale brakowało środków na ten cel.

Król Stefan Batory  
Na tle religijnym mnożą się spory, luteranie demolują kościoły i klasztory. Różne losy toczyły się z miastem, był spór z królem Stefanem Batorym – po podwójnej elekcji Batorego i Maksymiliana miasto nie chciało utracić przywilejów i nie uznawało Batorego. Po przegranej wojnie z Batorym miasto przeprosiło króla i zapłaciło odszkodowanie królowi i Cystersom Oliwskim za zniszczenia , było to w 1577 r. Dnia 18 I 1701 r. elektor brandenburski  koronował się na króla pruskiego jako Fryderyk I – skutki tego były tragiczne dla Polski. W Polsce mamy znów wybór króla , legalnie wybrano Stanisława Leszczyńskiego 12 IX 1733 r. ale garstka opozycjonistów pod osłoną bagnetów rosyjskich 5 X 1733 r. ogłasza królem Augusta III. Leszczyński ucieka do Gdańska, miasto broni go militarnie. Pomoc francuska nie poskutkowała i król musi opuścić kraj. W 1768 r. Fryderyk II mówi, że kto posiądzie ujście Wisły i Gdańsk ten będzie w większym stopniu panem Polski niż jej król.

28 marca 1945 – polska flaga na Dworze Artusa
W 1772 r. następują rozbiory Polski. Król Prus czuł, że Gdańsk będzie przeciwny rozbiorom, dlatego dopiero w II rozbiorze przyłączył Gdańsk do Prus. Tłumy oblegały ratusz aby podjąć walkę z Prusami. Gdańszczanie okazali antypruskość a wyrazili wolę pozostania przy Polsce. Mieszczanie sami opanowali zbrojownię rozdali broń między zgromadzonych na wałach. W wyniku tego oporu miasto zamiast miało być zajęte 28 III to Prusacy weszli do miasta dopiero 4 kwietnia 1793 r. W czasie wojen napoleońskich z Rosją, przy zdobywaniu Gdańska  z wojskami Napoleona też brali udział Polacy - generał Henryk Dąbrowski a we władzach cywilnych Józef Wybicki. Po I wojnie światowej Gdańsk jest Wolnym Miastem. Dopiero po II wojnie światowej w 1945 r. Gdańsk wraca do Polski. Chorąży Zbigniew Michel, czołgista Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte zawiesił flagę polską na Dworze Artusa 28 III 1945 r. W sumie w ostatnim tysiącleciu Gdańsk do Polski należał 700 lat a 300 lat do Polski nie należał- był to zabór krzyżacki, rozbiory Polski, Wolne Miasto i okres II wojny światowej. W II wojnie  światowej i po froncie śródmieście Gdańska zostało zniszczone w 90 proc. W dalszym ciągu jest odbudowywane.
Tadeusz Młynik