Westerplatte dziś - historia i ruiny

W związku ze sporem o Muzeum II Wojny Światowej i Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 r. redakcja „Gazety Gdańskiej” postanowiła przyjrzeć się temu, jak wygląda miejsce pamięci narodowej, czyli Westerplatte. Niestety tereny miejsca, w którym rozpoczęła się II wojna światowa, są w złym stanie, co staje w opozycji do budowanego właśnie okazałego i nowoczesnego gmachu Muzeum II Wojny Światowej.

Od jakiegoś czasu trwa spór władz miasta Gdańska z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotrem Glińskim, a także dyrektorów Muzeum II Wojny Światowej oraz Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 r. Dotyczy on połączenia, z inicjatywy ministra, dwóch muzeów w Gdańsku, które, jakby nie patrzeć, związane są z tematyką bardzo podobną. Na czym polegają różnice? Muzeum II Wojny Światowej ma opowiadać o wojnie w ogóle, nie tylko z punktu widzenia Polski, co ma m.in. zachęcić zagranicznych turystów do odwiedzenia placówki. Muzeum II Wojny Światowej jest obiektem stosunkowo nowym, którego budowa rozpoczęła się w 2012 roku, a jego akt elekcyjny podpisano w 2009 roku. Samo muzeum powołano w 2008 roku. Koszt powstania muzeum początkowo miał wynieść 358 mln zł, ale ostatecznie to ok. 449 mln zł.

Jeśli chodzi o Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 r. – jako oficjalna placówka powołane zostało w grudniu 2015 r., natomiast symbol półwyspu Westerplatte, czyli 25-metrowy Pomnik Obrońców Wybrzeża, istnieje od 1966 roku. Westerplatte jest miejscem rozpoczęcia II wojny światowej. To właśnie tam 1 września 1939 r. niemiecki pancernik Schleswig-Holstein zaatakował Gdańsk, a tym samym Polskę. Potem powstał tam podobóz obozu koncentracyjnego w Sztutowie. Na terenach Westerplatte można zobaczyć budynki lub ruiny budynków, które ostały się po atakach z 1939 r.

Portal wpolityce.pl opublikował niedawno list otwarty dyrektora Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 r. Mariusza Wójtowicza-Podhorskiego, w którym dyrektor napisał: „Budżet Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 został powołany po uchwaleniu budżetu na 2016 r. i dysponuje minimalnym budżetem na 2016 r. w kwocie nieprzekraczającej 2 mln zł. Jak się to ma do kilkudziesięciu milionów rocznie dla Muzeum II WŚ i żałosnego skarżenia się dr. Marszalca w mediach, że jego muzeum dostanie tylko 20 mln na funkcjonowanie? Przy okazji: rzadko wspomina się w mediach o tym, że Muzeum II WŚ kosztować będzie ponad pół miliarda złotych, ale jeszcze rzadziej wspomina się o tym ile „dziesiąt” milionów pochłonie rocznie utrzymanie tej bizantyjskiej instytucji? Bo w to, że zarobi ona na sprzedaży biletów nikt oczywiście nie wierzy, także panowie Machcewicz i Marszalec.”

Budynek Muzeum II Wojny, mieszczący się przy ulicy Wałowej, na obszarze byłej pętli tramwajowej, dopiero powstaje – na terenie przekazanym przez miasto, w atrakcyjnej turystycznie lokalizacji. Będzie to gmach okazały i drogi. Widać go m.in. z Długiego Pobrzeża.

A jak obecnie wygląda Westerplatte? Reporter "Gazety Gdańskiej" postanowił się temu przyjrzeć. Na Westerplatte jeżdżą trzy linie autobusowe: 106, 138 i 606, każda z Dworca Głównego. Można tam także dojechać samochodem, ale parking jest płatny – 3 zł za godzinę. Sam teren Westerplatte jest piękny. Dużo zieleni i jeden z ładniejszych widoków na Bałtyk w całym Gdańsku. Morze możemy podziwiać z niewielkiego bulwaru, który akurat jest tworem stosunkowo nowym. Jeśli chodzi o sam teren Westerplatte – jest on zadbany na tyle, na ile może być przy dość niskich nakładach finansowych. Trawa jest przystrzyżona, obok budynku koszar kwitną róże – widać, że nie jest to miejsce pozostawione samo sobie. Jeśli chodzi o zabytkowe budynki – już w odległości kilkudziesięciu metrów od parkingu natrafimy na magazyn amunicyjny i placówkę „Fort”, czyli pruski schron dalmierza powstały w 1911 roku, który pełnił ważną funkcję podczas obrony Wojskowej Składnicy Tranzytowej w 1939 r. Wały wokół magazynu amunicji wydają się być podmyte przez deszcz, nieco osunięte.

Placówka „Fort” jest w nie najlepszym stanie. Wiadomo, że zabytek po takich przejściach nie będzie wyglądał jak nowy, natomiast widać jednocześnie, że jest to obiekt, który potrzebuje pomocy konserwatorskiej.

W kiepskim stanie jest także budynek koszar, a właściwie jego ruiny. Zrobiono tam co prawda platformę, dzięki której można wejść na teren obiektu, jednak sam budynek wygląda jakby za chwilę miał się doszczętnie zawalić.

Na jego tyłach możemy zobaczyć pamiątkowe tablice. Jedna z nich obwieszcza, że uchwałą Rady Miasta Gdańska z dnia 21 maja 1998 obrońcy Westerplatte otrzymali tytuł honorowego obywatela Gdańska. Tablica okraszona została cytatem Seneki. Na pozostałych tablicach zamieszczono nazwiska obrońców Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Renowacji i aktualizacji tablic dokonano w 2014 roku. Jedna z nich, na której zamieszczono nazwiska 5 kolejnych obrońców Westerplatte, jest nowa. Z doniesień medialnych wynika, że koszt tej renowacji wyniósł ok. 60 tys. zł. Popadający w ruinę budynek i świeże tablice w zestawieniu ze sobą tworzą smutny obrazek.

W lesie naprzeciwko budynku koszar leżą gruzy. Zmierzając dalej w kierunku słynnego pomnika natrafimy na ruiny wartowni nr 3. To budynek dawnego kurortu, który w 1934 r. został zaadoptowany do celów wojskowych. Po wydarzeniach z 1939 r. ostała się tylko piwnica, do której wejść nie możemy, natomiast możemy podziwiać ją z góry. Niestety za kratami leżą śmieci i fragmenty gałęzi.

Nawierzchnia prowadząca do pomnika przez las jest nieco popękana, ale nie jest w najgorszym stanie. Teren przy napisie „Nigdy więcej wojny”, który mieści się nieopodal Pomnika Obrońców Wybrzeża, wygląda ładnie, trawa jest przystrzyżona, wszystko jest zadbane. Sam okazały pomnik prezentuje się dobrze, jednak również na nim czas odcisnął swoje piętno – woda spowodowała, że pojawiają się na nim niewielkie „stalaktyty”. Jednym z najciekawszych obiektów na terenie Westerplatte jest budynek Wartowni nr 1, który, jako jedyny, udostępniono dla zwiedzających. Koszt biletu normalnego to 5 zł. Fasada budynku wartowni naznaczona jest dziurami po pociskach, co robi ogromne wrażenie. Można tam po prostu dotknąć historii. Sam budynek jest niewielki, natomiast ma bogate wnętrze. W budynku muzeum wystawione zostały m.in. kurtka mundurowa majora Sucharskiego, który był komendantem Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte podczas września 1939, pamiątki po majorze Sucharskim, oryginalna broń z okresu kampanii wrześniowej, model pancernika Schleswig-Holstein, przedmioty należące do obrońców Westerplatte. Za pomocą ręcznie sterowanej kamery mamy także możliwość obejrzenia wnętrza schronu, z którego podczas wydarzeń z 1939 r. polscy żołnierze prowadzili ostrzał wojsk niemieckich.

Westerplatte ma ogromny potencjał, jako miejsce naznaczone historią, a jednocześnie atrakcja turystyczna. Reporter "Gazety Gdańskiej" wybrał się tam około godziny 14:00, w środku tygodnia, w deszczowy dzień, a mimo wszystko turystów było naprawdę wielu. Mamy jednak wrażenie, że potencjał nie został wykorzystany. Zabytkowe obiekty w tak ważnym miejscu ewidentnie niszczeją. Jest to bardzo przykre, biorąc pod uwagę gigantyczne nakłady finansowe, które włożono w budowę Muzeum II Wojny Światowej. Na terenie Westerplatte znajdują się co prawda nowe tablice informacyjne, podpisane nazwą Muzeum II Wojny Światowej, które opisują kolejne zabytki, ale wyglądają one dość niestosownie przy stanie degradacji zabytkowych budynków, a raczej ich pozostałości.

Swoje ubolewanie nad faktem niszczejących zabytków wyrażają członkowie Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte, którzy na stronie westerplatte.org piszą: „Rewitalizacja rozpoczęta w 2006 r., zakończyła się szybko, bo po wyborach w 2007 nowy rząd zlikwidował projekt Muzeum Westerplatte i stworzył nowy Muzeum II Wojny Światowej, kosztujący prawie pół miliarda złotych (w tym koszt budowy fundamentu ok. 100 mln zł!). MIIWŚ wybudowało koszmarne, żelbetonowe gabloty (wbrew przepisom ograniczającym budowę podobnych obiektów na obszarze będącym Pomnikiem Historii) kosztem setek tysięcy złotych niszcząc m.in. jedyne zachowane przedpole polskich stanowisk ogniowych z 1939 r.; niszczony jest symboliczny Cmentarzyk Obrońców Westerplatte; zasypano ostatnie ocalałe leje po bombach Stukasów - pamiątki po nalocie 2 września 1939 r.; wycięto część drzew zasadzonych ponad 80 lat temu dla zamaskowania wojskowych instalacji; ponownie zaciera się pamięć o mjr. Sucharskim i kpt. Dąbrowskim; zniszczono w kilku miejscach zabytkowy falochron ze śladami po pociskach wystrzelonych z placówki "Fort", a "Fort", którym opiekowaliśmy się przez kilka lat, z trudem odrestaurowany, przez 8 lat pod opieką nowego "opiekuna" Westerplatte - Muzeum II Wojny Światowej ponownie stał się ruiną...”.

Radni Miasta Gdańska także zabrali głos w sprawie muzeów, dlatego w apelu wyrazili swoją opinię: „Rada Miasta Gdańsku wyraża głębokie zaniepokojenie informacjami dotyczącymi połączenia niemal gotowego, mającego otworzyć się na przełomie roku, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku z powstałą 22 grudnia 2015 roku placówką Muzeum Westerplatte i Wojny 1939.” – czytamy w uchwale. – „Koncepcja niemal już ukończonej wystawy stałej najpełniej pokazuje polską narrację dotyczącą II wojny światowej. Wystawa w takim kształcie ma szansę być polskim głosem słyszalnym na całym świecie, przypominającym o tragizmie wojny i jej ofiarach. W trzech blokach tematycznych: Droga do wojny, Groza wojna i Długi cień wojny zaprezentowane będą trudne i bolesne wątki naszej historii m.in.: niemiecka i radziecka agresja na Polskę, mordy polskich oficerów i policjantów w 1940 roku, obozy zagłady, zrzucenie bomb atomowych i tragiczne skutki Jałty. Wystawa powstaje także dzięki tysiącom przekazanych rodzinnych pamiątek, dotyczących całego okresu wojennego, które przekazują nie tylko gdańszczanie czy Polacy – ich wkład i głos także trzeba uszanować. Apelujmy o zaprzestanie działań mających zniszczyć dorobek wieloletniej pracy naukowców przygotowujących wystawę oraz podjęcie pokojowego dialogu, także z udziałem miasta Gdańska, jako jednego z darczyńców muzeum, na partnerskich zasadach w sprawie przyszłości Muzeum II Wojny Światowej”.

Apel przyjęło 18 radnych, 11 było mu przeciwnych. Na usta ciśnie się tylko jedno pytanie – a co z niszczejącym Westerplatte?

GG