„Wejście w historię”: kamień graniczny z granicy polsko-niemieckiej sprzed 1939 roku

13 stycznia 2022 r. Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku zaprezentowało kolejną odsłonę cyklu „Wejście w historię”. Tym razem po raz pierwszy szerokiej publiczności zaprezentowano kamień graniczny, będący darem gminy Skarszewy, pochodzącym z granicy polsko-niemieckiej sprzed 1939 r. Eksponat wybrany został z okazji przypadającej w tym roku 102. rocznicy powrotu Pomorza w granice Rzeczypospolitej Polskiej. Zabytek prezentowany będzie w Muzeum do 6 lutego br.

Z okazji przypadającej w 2022 roku 102. rocznicy powrotu Pomorza w granice Rzeczypospolitej Polskiej, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku zaprezentowało w ramach cyklu „Wejście w Historię” szczególny i symboliczny eksponat – kamień graniczny pochodzący z granicy polsko-niemieckiej. Na kamieniu, będącym darem samorządu gminy Skarszewy, widoczne są charakterystyczne oznaczenia „P” i „D”. W okresie międzywojennym znak graniczny służył do oznaczenia przebiegu granicy. Po zmianach terytorialnych, wykopano go i ustawiono na jednym z przejazdów kolejowych linii Skarszewy – Starogard. Aktualnie zabytek znajduje się w zbiorach Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

W briefingu prasowym towarzyszącym „Wejściu w Historię” wzięli udział: dr hab. Grzegorz Berendt – p.o. dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku; Jacek Pauli – burmistrz gminy Skarszewy; kmdr ppor. SG Andrzej Juźwiak – rzecznik prasowy Morskiego Oddziału Straży Granicznej; Wojciech Łukaszun – kierownik Działu Zbiorów Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Briefing poprowadziła Hanna Mik-Samól – rzecznik prasowy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

Granica polsko-niemiecka wielokrotnie ulegała zmianom. W XX wieku kształtowały ją przede wszystkim obie wojny światowe i podejmowane po ich zakończeniu decyzje polityczne. Po I wojnie światowej, kiedy Polska powróciła na mapę Europy, granica pomiędzy obydwoma państwami wynosiła niemalże 2000 kilometrów. Część tego odcinka okalała Pomorze Gdańskie. Region ten decyzją paryskiej konferencji pokojowej przypadł Polsce. Wyjątkiem była jego stolica. Gdańsk stał się samodzielnym bytem państwowym, czyli tak zwanym „wolnym miastem”.

W rezultacie kolejnej wojny światowej Pomorze Gdańskie przestało być regionem graniczącym z Niemcami, do Polski powrócił Gród Neptuna, a długość granicy z naszym zachodnim sąsiadem skurczyła się ponad czterokrotnie.
O szerszym kontekście historycznym związanym z powrotem Pomorza w granice Rzeczypospolitej Polskiej mówił p.o. dyrektor MIIWŚ w Gdańsku dr hab. Grzegorz Berendt, prof. UG: Polscy niepodległościowcy i państwowcy nie byli bierni, ani nieskuteczni. Natomiast funkcjonowali i działali w wielorakich ograniczeniach i uwarunkowaniach. W roku 1919 były to m.in.: słabość państwa polskiego, siła sąsiadów, uzależnienie od Wielkiej Brytanii i innych podmiotów. Wszystko to spowodowało, że proces kształtowania się granic Rzeczypospolitej zamyka się w 1922 roku. W roku obecnym weszliśmy więc w stulecie zamykania procesu kształtowania granic odrodzonego państwa polskiego. To z kolei stanowiło przesłankę, aby odpowiedzieć na inicjatywę archeologów MIIWŚ oraz jednego z naszych przewodników – pana Rafała Krauzego, aby zwrócić się z prośbą do samorządu gminy Skarszewy o przekazanie do zbiorów Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku kamieni granicznych z roku 1920, z pogranicza niemiecko-polskiego. Jestem szczęśliwy, że samorząd gminy Skarszewy odpowiedział pozytywnie na naszą prośbę. Dzięki temu możemy zaprezentować obiekt, jeden z kilku, które, pragnę w tym miejscu zasygnalizować, mają wzbogacić ekspozycję Muzeum Westerplatte i Wojny 1939.

Podczas wydarzenia głos zabrał Jacek Pauli, burmistrz gminy Skarszewy, który opowiedział o fascynującej historii oraz licznych śladach przeszłości znajdujących się w okolicy, skąd pochodzi przekazany dar: Dzisiaj mówimy o powrocie Pomorza, Skarszew w granice Polski.[…]. Prezentowany dziś kamień znajdował się przez wiele lat w miejscowości Bolesławo. […] Jest on pamiątką tragicznych wydarzeń wojny, które dotknęły prawie każdą skarszewską rodzinę. [..] Dziś mówimy o 400 osobach – zamordowanych ofiarach w Skarszewach w tych dniach. […] Ziemia skarszewska spłynęła krwią w pierwszych tygodniach i miesiącach II wojny światowej. Oprawcami nie były jednak jednostki liniowe Wehrmachtu, oprawcami stali się przede wszystkim zamieszkujący te tereny Niemcy. […] To wielki zaszczyt być dziś tutaj i, że część tej historii znalazła swoje miejsce właśnie w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

O współczesnych wyzwaniach stojących przed Strażą Graniczną na Pomorzu opowiedział kmdr ppor. SG Andrzej Juźwiak, rzecznik prasowy Morskiego Oddziału Straży Granicznej: Kiedy mówimy kamień graniczny, granica, nieodłącznie kojarzy nam się z tym człowiek, osoba, która tę granicę chroni. Dziś są to funkcjonariusze Straży Granicznej, tu na Pomorzu: Morskiego Oddziału Straży Granicznej im. pułkownika Karola Bacza. Nasz […], obszar działania rozciąga się od granicy z Niemcami, aż po granice z Federacją Rosyjską […], ale nie można zapomnieć o 400 km odcinku granicy morskiej, który chronimy, a także polskich obszarach morskich. […]  Dziś główne zadania funkcjonariuszy to: ochrona granicy państwowej, kontrola ruchu granicznego, przeciwdziałanie nielegalnej emigracji […]. Jako strażnicy graniczni z Morskiego Oddziału Straży Granicznej czujemy się spadkobiercami, kontynuatorami tych osób, które strzegły granicy wyznaczanej przez prezentowany dziś eksponat.

O szczególnym znaczeniu prezentowanego zabytku opowiedział Wojciech Łukaszun, kierownik Działu Zbiorów MIIWŚ: Prezentowany kamień graniczny jest jednym z czterech. […] Można powiedzieć, że jest to zwyczajny kamień z symbolicznymi literami, po jednej stronie „P”, po drugiej litera „D”. Jest to jednak niezwykle ważny symbol. Kamień ten jest jednocześnie symbolem osób zaangażowanych, które po zakończeniu I wojny światowej dążyły, by na tych terenach znowu była Polska. Jednocześnie jest on symbolem tych strasznych wydarzeń, o których wspomniał pan burmistrz. Przekazane do Muzeum kamienie były znienawidzone przez Niemców, kojarzone przez nich z traktatem wersalskim. Uznano je jednak za potrzebne i nie zostały one zniszczone, tylko użyte jako kruszywo, przeniesione i wkopane. Dzięki temu jeden z nich możemy dziś oglądać w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

„Wejście w historię” to akcja, w ramach której na poziomie -1 Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (przy wejściu głównym) prezentowane są eksponaty związane z aktualnymi rocznicami, wydarzeniami wojennymi lub zagadnieniami okresu wojny i okupacji. Ideą cyklu jest przede wszystkim pokazanie eksponatów na co dzień nieprezentowanych w przestrzeni Muzeum, a związanych z interesującym zdarzeniami i osobistymi historiami.

źródło muzeum1939.pl